Baliqlardan qoʻrqish
Baliqdan qoʻrqish yoki ixtiofobiya baliq isteʼmol qilish qoʻrquvi, xom baliqqa tegmaslik yoki oʻlik baliqdan qoʻrqish kabi madaniy hodisalardan tortib, irratsional qoʻrquvgacha (oʻziga xos fobiya) barcha holatlarni oʻz ichiga oladi. Selakofobiya yoki galeofobiya, akula va boshqa yirtqich baliqlardan qoʻrqish xissini ifodalaydi[1].
Etimologiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ixtiyofobiya atamasi yunoncha ἰχthῦs — ichthus, „baliq“[2] va phosbos — fobos, „qoʻrquv“ degan maʼnoni anglatadi.[3]. Galeofobiya yunoncha galeos — galeos, „kichik akula“ soʻzidan kelib chiqqan[4][1].
Fobiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ixtyofobiya "Psychology: An International Perspective" kitobida „gʻayrioddiy“ oʻziga xos fobiya sifatida tasvirlangan[5]. Ixtiyofobiyaning ikkala alomatlari ham, davolari ham boshqa fobiyalarniki bilan deyarli bir xil.
Amerikalik psixolog Jon Brodes Uotson, bixeviorizmdagi mashhur uslub, psixologiya boʻyicha koʻplab kitoblarda keltirilgan misollarni, chaqaloqdagi oltin baliqdan shartli qoʻrqish va hozirda bosqichma — bosqich taʼsir qilish terapiyasi deb ataladigan qoʻrquvni bartaraf etish usulini quyidagicha tasvirlaydi:[6]
Bu qo'rquvdan qutilishning boshqa usulini sinab ko'ring. Baliqdan qo‘rqmaydigan to‘rt yoshli akasi Akvarium yoniga kelib, qo‘llarini idishga solib, baliq tutsin. Qo'rqmas bolaning bu zararsiz hayvonlar bilan o'ynayotganini ko'rishning chaqaloqdagi qo'rquvni kamaytirmasligi ham mumkin. Biroq, keling, ushbu oddiy usulni sinab ko'raylik. Bolani ovqatlanish vaqtida o'n yoki o'n ikki fut uzunlikdagi stolning bir chetiga qo'ying va baliq idishini stolning eng chekka boshqa chetiga olib boring va akvarium qopqog'ini yoping. Uning oldiga ovqat qo'yish bilanoq, idishdagi qopqoqni olib tashlang. Agar bezovtalik yuzaga kelsa, oraliq masofani uzaytiring va idishni uzoqroqqa qo'ying, shunda hech qanday bezovtalik paydo bo'lmaydi. Ovqatlanish an'anaviy tarzda sodir bo'ladi va ovqat hazm qilish jarayonida noqulayliklar kuzatilmaydi. Ertasi kuni protsedurani takrorlang, lekin idishni biroz yaqinroqqa joylashtiring. To'rt yoki besh kun ichida idishni ozginadan to'g'ridan-to'g'ri ovqat yonigacha olib kelish mumkin. Keyin kichkina shisha idishni oling, uni suv bilan to'ldiring. Idishni avvaliga boladan nariroqqa qo'ying va keyingi ovqatlanish vaqtida uni bolaga yaqinlashtiring. Yana uch-to'rt kundan keyin kichik shisha idishni sut solingan idish bilan birga stolga qo'yish mumkin. Bola tug'ilishiga yaqin paydo bo'lgan qo'rquv mashg'ulotlar orqali haydab chiqariladi, bu holat doimiy saqlanib qoladi.
Aksincha, radikal taʼsir qilish terapiyasi 2007-yilda "The Panic Room" hujjatli filmida „hayotga taʼsir qiladigan“ baliq fobiyasi boʻlgan odamni davolash uchun bu usul muvaffaqiyatli qoʻllanilganligi koʻrsatib beriladi[7].
Madaniy hodisa
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tarixiy jihatdan navaxo xalqi baliqdan nafratlanganligi sababli[8][9] ixtiyofobik deb taʼriflangan. Biroq, bu keyinchalik psixologik holat[10] emas, balki suv hayvonlariga nisbatan madaniy yoki afsonaviy nafrat ekanligi tasdiqlandi.
Baliqni isteʼmol qilishdan qoʻrqish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Amerika Tibbiyot Assotsiatsiyasi jurnali simob singari ifloslantiruvchi moddalardan qoʻrquvchilar orasida baliq isteʼmol qilish qoʻrquviga bagʻishlangan tadqiqot soʻrovnomalarini oʻtkazdi va bu xususdagi maqolani ham[11] nashr etdi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 Galeophobia (Wayback Machine saytida 2007-03-11 sanasida arxivlangan) in medical dictionary.
- ↑ %3Aentry%3Di%29xqu%3Ds ἰχθῦς, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus
- ↑ %3Aentry%3Dfo%2Fbos φόβος, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus
- ↑ %3Aentry%3Dgaleo%2Fs γαλεός, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus
- ↑ Michael W. Eysenck. Psychology: An International Perspective, Psychology Press, 2004, p839, ISBN 1-84169-360-X
- ↑ John B. Watson (1929) „Behaviorism — The Modern Note in Psychology“
- ↑ Tryst Williams. Man cured of 'life affectingʻ fish phobia. Western Mail, 18 April 2007
- ↑ Washington Matthews. Ichthyophobia, The Journal of American Folklore, Vol. 11, No. 41 (1898), pp. 105-112
- ↑ William H. Lyon. The Navajos in the American Historical Imagination, 1868-1900, Ethnohistory, Vol. 45, No. 2 (1998), pp. 237-275
- ↑ Howard M. Bahr. The Navajo as Seen by the Franciscans, 1898-1921: A Sourcebook. Scarecrow Press, 2004, ISBN 0-8108-4962-3
- ↑ Dariush Mozaffarian, Eric B. Rimm, „Fish Intake, Contaminants, and Human Health. Evaluating the Risks and the Benefits“, Journal of the American Medical Association, 2006, vol. 296, pp 1885-1899.
